روزه بودایی یکی از روزهای مهم آیین بودا است که پس از روز آسالها پوچا فرا می‌رسد. در این روز، راهبان ترواده نذر می‌کنند تا در تمام فصل باران به مدت سه ماه، طبق قوانین وینایا (انضباط رهبانی)، در یک مکان ثابت اقامت داشته باشند و شب‌ها در جای دیگری نمانند.
آیین روزه بودایی به طور معمول در نخستین روز روزه، یا اولین اقامت بارانی (پوریمه واسا) در ماه هشتم قمری، ماه کاهشی آغاز می‌شود. اگر در هر سال دو ماه هشتم قمری وجود داشته باشد، این روز به نخستین روز ماه کاهشی ماه هشتم دوم منتقل می‌شود. این دوره در ماه کامل ماه یازدهم قمری پایان می‌یابد. در سال ۲۰۲۵، روزه بودایی مصادف با جمعه ۱۱ ژوئیه خواهد بود.
روزه بودایی روزی مهم در آیین بودا است که از زمان بودا حفظ شده است. در این مدت، راهبان ترواده از ماه کاهشی روز اول ماه هشتم قمری تا ماه کامل ماه یازدهم قمری در یک معبد مستقر می‌شوند و شب را جای دیگری نمی‌مانند. این دوره به پایان اقامت بارانی شناخته می‌شود.
روزه بودایی پس از روز آسالها پوچا (ماه کامل ماه هشتم قمری) برگزار می‌شود. این سنتی است که از دوره سوکوتای باقی مانده است؛ یعنی هدیه شمع روزه.
این سنت هر سال پیش از اقامت بارانی برگزار می‌شود؛ زیرا راهبان باید برای سه ماه کامل طبق وینایا شمع و عود برای نیایش و خواندن متون مقدس روشن کنند و شب را جای دیگری نمانند.
تاریخچه روزه بودایی
در تاریخچه اقامت راهبان در فصل باران آمده است که در هند باستان در فصل باران سیلاب و آب‌گرفتگی رخ می‌داد و مسافرانی مانند تاجران موقتاً از سفر بازمی‌ایستادند. مرتاضان و راهبان سایر فرقه‌ها نیز به دلیل گل و چاله‌های راه‌ها در فصل باران در یک مکان می‌ماندند. هنگامی که آیین بودا پدید آمد، بودا همچنان به سفر برای گسترش دارما ادامه می‌داد. این کار به عنوان روشی شریف شناخته می‌شد. در اوایل، چون تعداد راهبان کم بود، آن‌ها نیز به تبعیت از بودا سفر می‌کردند و انتقادی ایجاد نمی‌شد، بنابراین ابتدا بودا دستور اقامت بارانی را وضع نکرد.
بعدها، با گسترش آیین بودا و افزایش تعداد راهبان، روزی بودا در راجاگاه مقیم بود که شش راهب موسوم به گروه شش‌نفره (چاباگیا) حتی در فصل باران نیز به سفر ادامه دادند و نشاها، چمن‌های جوان و موجودات کوچک را لگدمال کرده، باعث خسارت و مرگ شدند. مردم از آن‌ها انتقاد کرده و گفتند: «چرا ساکیاها در تمام فصل‌ها پرسه می‌زنند و محصولات و گیاهان را لگدمال و موجودات زیادی را می‌کشند؟ حتی مرتاضان و راهبان دیگر فرقه‌ها در فصل باران توقف می‌کنند و حتی پرندگان لانه‌ای برای پناه از باران می‌سازند.»
وقتی این موضوع به گوش بودا رسید، او قانونی را وضع کرد که طبق آن راهبان باید برای سه ماه کامل، از ماه کاهشی روز اول ماه هشتم قمری تا ماه کامل ماه یازدهم قمری، در یک محل بمانند و شب را جای دیگری سپری نکنند. اگر دلیلی موجه طبق وینایا وجود داشت، می‌توانستند با اجرای ستهاکارانیا (اعلام رسمی) موقتاً از محل خارج شوند اما باید ظرف هفت روز بازمی‌گشتند. فراتر از این، به‌شدت ممنوع بود و تخلف مستوجب مجازات انضباطی می‌شد. این، منشأ برگزاری روزه بودایی است.
آیین‌های بوداییان در روزه بودایی
بوداییان سه روز به نیت خیرات و نذر آذوقه می‌پردازند: روز چهاردهم و پانزدهم ماه افزایشی و روز اول ماه کاهشی ماه هشتم قمری. شیرینی‌های محبوب در این ایام کنوم تیان (شیرینی شمعی‌شکل) است. مومنان برای احترام به راهبان هر معبد بسته‌هایی شامل شکر، قند نیشکر، صابون، مسواک، شمع و… آماده کرده و اهدا می‌کنند.
یکی دیگر از رسوم دوست‌داشتنی، شمع روزه است که در برخی جوامع، آیینی دسته‌جمعی برگزار می‌شود تا شمع بزرگی بسازند و طی مراسمی پرشور با طبل و ساز و شمع‌های تزئین‌شده، آن را به تالار اصلی معبد ببرند و به احترام سه گوهر مقدس به مدت سه ماه روشن نگه دارند.
این جشنواره به‌طور ویژه مقدس شمرده می‌شود. بوداییان در این ایام بیش از همیشه به کار نیک روی می‌آورند. برخی نذر می‌کنند سه ماه هشت دستور اخلاقی را رعایت کنند، برخی در هر روز مقدس خطابه گوش می‌دهند و برخی در این فرصت نذر ترک همیشگی مسکرات و عادات ناپسند می‌کنند. این افراد شایسته ستایش و دعای خیر هستند.
اصول دارما برای تمرین
در روزه بودایی، رسم بر این است که بوداییان به معبد رفته، آذوقه اهدا کنند، دستورها را رعایت کنند، دارما گوش کنند و مراقبه نمایند. این دوری از بدی، پرورش نیکی و پاکسازی ذهن در این ایام پررنگ‌تر می‌شود. اصلی‌ترین دارمای پشتیبان این فضیلت‌ها ویراتی نام دارد.
ویراتی یعنی پرهیز از گناه و کردار ناپسند و کیفیتی والا به شمار می‌آید که فرد را به آرامش و رستگاری می‌رساند. وی راتى سه گونه است:
- سمپتا-ویراتی: پرهیز از گناه که به‌طور خودانگیخته از شرم و ترس از خطا برمی‌خیزد. مثل کسی که دستورها را پذیرفته و دوستان او را به نوشیدن دعوت می‌کنند اما او از شرم و بیم گناه امتناع می‌کند.
- سمادانا-ویراتی: پرهیز از گناه با نذر رسمی رعایت پنج یا هشت دستور اخلاقی نزد راهب و ایستادگی در برابر وسوسه‌ها.
- سموچده-ویراتی: ترک کامل و مستقیم گناه و کردار ناپسند که صفت پاکان است. البته سموچده-ویراتی می‌تواند برای مردم عادی هم صادق باشد؛ مثلاً کسی که در ایام روزه نوشیدنی الکلی را ترک می‌کند و تا پایان عمر دیگر نمی‌نوشد.
