معافیت‌های تعرفه‌ای آمریکا بر کالاهای الکترونیکی در سال ۲۰۲۵، که شامل محصولاتی نظیر تلفن‌های هوشمند، رایانه‌ها، نیمه‌رساناها و قطعات کلیدی می‌شود، می‌تواند تأثیر چشم‌گیری بر چشم‌انداز تولید در جنوب شرق آسیا بگذارد.
این معافیت‌ها که کالاهای الکترونیکی را هم از تعرفه پایه ۱۰ درصدی که بر اکثر شرکای تجاری آمریکا اعمال می‌شود و هم از تعرفه ۱۲۵ درصدی واردات چین مستثنی می‌کند، فرصت‌ها و چالش‌هایی را برای کشورهای عضو آسهآن (ASEAN) به همراه دارد — منطقه‌ای که هم‌اکنون نقشی کلیدی در زنجیره تأمین جهانی الکترونیک ایفا می‌کند.
تصمیم ایالات متحده برای معاف کردن برخی کالاهای الکترونیکی از تعرفه‌های سال ۲۰۲۵، لحظه‌ای سرنوشت‌ساز برای تجارت جهانی و زنجیره‌های تأمین محسوب می‌شود. این معافیت راهبردی، نشان‌دهنده تغییری در رویکرد شرکت‌های آمریکایی است که به دنبال کاهش وابستگی خود به چین برای نیازهای تولیدی‌شان هستند. در نتیجه، جنوب شرق آسیا به عنوان شریکی جذاب با توانمندی‌های رقابتی در تولید و ادغام فزاینده در شبکه‌های جهانی الکترونیک، مطرح شده است. به همین دلیل، معافیت‌هایی برای واردات کالاهای الکترونیکی به ارزش تقریبی ۱۰۰ میلیارد دلار آمریکا صادر شده که شامل نیمه‌رساناها، لپ‌تاپ‌ها و تلفن‌های هوشمند می‌شود.
۱. رونق صادرات الکترونیک در آسهآن
جنوب شرق آسیا به عنوان یکی از قطب‌های اصلی تولید محصولات الکترونیکی مطرح شده و کشورهایی مانند ویتنام، مالزی، تایلند و سنگاپور نقش‌های کلیدی ایفا می‌کنند. معافیت‌های تعرفه‌ای، قدرت رقابتی صادرکنندگان آسهآن را در بازار آمریکا افزایش می‌دهد، چرا که محصولات آن‌ها با هزینه کمتری نسبت به کالاهای غیرمعاف یا مشمول تعرفه‌های سنگین (به‌ویژه کالاهای چینی) وارد می‌شود. برخی از آثار کلیدی این معافیت‌ها عبارت‌اند از:
افزایش حجم صادرات:
در سال ۲۰۲۴، واردات کالاهای آمریکایی از کشورهای آسهآن به ۳۵۲.۳ میلیارد دلار رسید که تقریباً ۲۰٪ آن را کالاهای الکترونیکی تشکیل می‌داد — در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۷ تنها ۱۰٪ بود. با توجه به اینکه حدود ۱۰۰ میلیارد دلار از واردات کالاهای الکترونیکی مشمول معافیت شده‌اند، انتظار می‌رود تقاضا برای محصولات ساخت آسهآن مانند نیمه‌رساناها، بردهای مدار چاپی، لپ‌تاپ‌ها و تلفن‌های هوشمند افزایش یابد. پیش‌بینی می‌شود سهم صادرات جهانی الکترونیک آسهآن تا سال ۲۰۳۱ به میزان ۹۰٪ افزایش یابد و از مرز ۳ تریلیون دلار عبور کند؛ معافیت‌ها می‌توانند روند این رشد را تسریع کنند.
مزایای خاص برای کشورهای منتخب:
- ویتنام: به عنوان یکی از قطب‌های اصلی تولید الکترونیک، ویتنام در سال ۲۰۲۴ حدود ۱۴۹.۶ میلیارد دلار کالای الکترونیکی به آمریکا صادر کرد. شرکت‌هایی مانند سامسونگ، اینتل و فاکسکان از مزایای هزینه‌های رقابتی و مناطق آزاد تجاری در ویتنام بهره می‌برند. با این حال، کالاهای غیرمعاف ویتنامی همچنان مشمول تعرفه پایه ۴۶٪ هستند که می‌تواند مانع دستیابی به منافع گسترده‌تر شود.
- مالزی: به عنوان یکی از صادرکنندگان مهم نیمه‌رساناها و قطعات الکترونیکی، مالزی از دسترسی بدون تعرفه برای این محصولات بهره‌مند شده که به نفع شرکت‌هایی مانند اینفینیون و اینتل است. رسانه‌های اجتماعی نیز به کاهش هزینه صادرات مالزی به آمریکا و تقویت بخش الکترونیک این کشور اشاره کرده‌اند.
- سنگاپور: با تمرکز بر نوآوری پیشرفته و تحقیق و توسعه، نقش سنگاپور در حوزه‌هایی مانند طراحی و آزمایش تراشه‌ها از طریق این معافیت‌ها تقویت می‌شود، هرچند کالاهای غیرالکترونیکی این کشور همچنان مشمول تعرفه ۱۰ درصدی هستند.
- تایلند و اندونزی: این کشورها که در حال رشد در صنعت الکترونیک هستند، از معافیت‌ها بهره‌مند شده‌اند اما به دلیل تعرفه‌های بالا — مثلاً تعرفه ۴۹٪ برای کالاهای تایلندی — با چالش‌هایی مواجه‌اند که ممکن است مانع سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی غیر از کالاهای معاف شود.
۲. تنوع‌بخشی به زنجیره تأمین خارج از چین
این معافیت‌ها بخشی از راهبرد ایالات متحده برای کاهش وابستگی به چین در زمینه فناوری‌های حیاتی و تشویق تولید در مناطق هم‌پیمان مانند آسیای جنوب‌شرقی است. این رویکرد با استراتژی «چین + ۱» که شرکت‌های بزرگ فناوری در سطح جهان اتخاذ کرده‌اند، هم‌راستا بوده و نقش آسهآن (ASEAN) را دستخوش تغییر کرده است:
انتقال مراکز تولید:
شرکت‌هایی مانند اپل، اچ‌پی، دل و سامسونگ که به شدت به زنجیره‌های تأمین آسیای جنوب‌شرقی متکی هستند، از طریق این معافیت‌ها به ثبات هزینه دست پیدا می‌کنند. به عنوان مثال، اپل سهم فزاینده‌ای از قطعات آیفون را از کشورهای ویتنام و هند تأمین می‌کند، در حالی که سامسونگ از پایگاه تولیدی خود در ویتنام بهره می‌برد. این معافیت‌ها باعث شده‌اند کشورهایی مانند ویتنام برای سرمایه‌گذاری‌های بیشتر جذاب‌تر از چین باشند؛ جایی که تعرفه ۱۲۵ درصدی (به‌علاوه تعرفه ۲۰ درصدی مرتبط با فنتانیل) هزینه‌ها را به شدت افزایش داده است.
افزایش سرمایه‌گذاری:
منطقه آسهآن شاهد افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در حوزه الکترونیک بوده است؛ عاملی که از هزینه‌های رقابتی نیروی کار، پارک‌های صنعتی و توافق‌نامه‌های تجاری ناشی می‌شود. این معافیت‌ها احتمالاً روند سرمایه‌گذاری در کارخانه‌های تولید نیمه‌هادی، مراکز آزمایش تراشه و مراکز تحقیق و توسعه را شتاب خواهد داد. برای مثال، کشورهای ویتنام و مالزی در حال گسترش نقش خود در مونتاژ و آزمایش نیمه‌هادی‌ها هستند، در حالی که سنگاپور در زمینه نوآوری پیشرو است.
چالش‌های پیش‌روی شرکت‌های چینی:
با وجود آنکه این معافیت‌ها شامل برخی از محصولات الکترونیکی ساخت چین (مانند آیفون‌ها) می‌شود، اما تنها بخش کوچکی از زنجیره تأمین چین را پوشش می‌دهد. شرکت‌های کوچک‌تر چینی با عدم قطعیت ناشی از احتمال اعمال «تعرفه‌های بخشی» و تعرفه‌های پایه بالا روبرو هستند؛ موضوعی که آن‌ها را به انتقال تولید به کشورهای آسهآن مانند ویتنام یا اندونزی سوق می‌دهد تا از تعرفه‌های آمریکا اجتناب کنند.
۳. تقویت یکپارچگی زنجیره تأمین جهانی آسهآن
اعطای معافیت‌ها، یکپارچگی کشورهای عضو آسهآن در زنجیره‌های تأمین جهانی صنایع الکترونیک را تقویت می‌کند، اما در عین حال نیاز این منطقه به تقویت تاب‌آوری در برابر تغییرات سیاستی ایالات متحده را نیز برجسته می‌سازد:
مزیت‌های رقابتی:
هر کشور عضو آسهآن دارای نقاط قوت منحصربه‌فردی است — ویتنام و مالزی در تولید انبوه، تایلند در ساخت قطعات، و سنگاپور در نوآوری‌های پیشرفته فناوری پیشتاز هستند. این معافیت‌ها این مزایا را تقویت کرده و آسهآن را به عنوان جایگزینی استراتژیک برای چین معرفی می‌کند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که بخش الکترونیک آسهآن تا سال ۲۰۳۱ با سرعتی سه برابر متوسط جهانی رشد خواهد کرد که حاصل این دینامیک‌هاست.
اهرم توافق‌نامه‌های تجاری:
کالاهایی که با توافق‌نامه ایالات متحده–مکزیک–کانادا (USMCA) همخوانی دارند، مشمول تعرفه نمی‌شوند، اما کشورهای آسهآن نیز از توافق‌نامه‌های تجاری خاص خود و موقعیت رقابتی‌شان بهره‌مند هستند. این معافیت‌ها شرکت‌ها را تشویق می‌کند تا زنجیره‌های تأمین خود را درون منطقه آسهآن متنوع‌سازی کنند و وابستگی به یک کشور خاص را کاهش دهند.
خطر وابستگی بیش از حد:
هرچند این معافیت‌ها فرصتی بزرگ به شمار می‌آیند، اما تولیدکنندگان آسهآن باید با دقت نسبت به ریسک‌های تعرفه‌های احتمالی آینده واکنش نشان دهند. بررسی وزارت بازرگانی ایالات متحده درباره واردات نیمه‌رساناها (مطالعه بخش ۲۳۲) ممکن است به وضع تعرفه‌های هدفمند منجر شود؛ مسئله‌ای که کشورهای آسهآن را ملزم می‌سازد تا برای تاب‌آوری بلندمدت برنامه‌ریزی کنند.
۴. چالش‌ها و عدم قطعیت‌ها
با وجود فرصت‌های موجود، جنوب شرق آسیا با موانعی در بهره‌برداری از معافیت‌ها روبه‌روست:
تعرفه‌های بالا برای کالاهای غیرمعاف:
کشورهایی مانند ویتنام، تایلند و کامبوج همچنان با تعرفه‌های بالایی در بخش‌هایی غیر از الکترونیک مواجه‌اند، که می‌تواند مانعی برای سرمایه‌گذاری گسترده‌تر در حوزه تولید باشد. به‌عنوان نمونه، صنعت پوشاک ویتنام ممکن است با دشواری‌هایی مواجه شود که نقش این کشور را به‌عنوان یک قطب متنوع تولید تضعیف کند.
محدودیت‌های ظرفیت تولید:
برخی از کشورهای عضو آسهآن، مانند ویتنام، به آستانه ظرفیت تولیدی خود نزدیک شده‌اند، که جذب تقاضای اضافی را دشوار می‌سازد. این مسئله ممکن است سرمایه‌گذاری‌ها را به سمت کشورهای کمتر توسعه‌یافته‌ای مانند اندونزی یا کامبوج سوق دهد، اما چالش‌های زیرساختی و مقرراتی می‌توانند روند پیشرفت را کند کنند.
ریسک‌های ژئوپولیتیکی و سیاست‌گذاری:
این معافیت‌ها دائمی نیستند و سیاست‌های تجاری غیرقابل پیش‌بینی دولت ترامپ—از جمله احتمال اعمال تعرفه‌های بخشی—موجی از عدم اطمینان ایجاد کرده است. تولیدکنندگان در جنوب شرق آسیا باید بین منافع کوتاه‌مدت و استراتژی‌هایی برای کاهش ریسک‌های تعرفه‌ای آینده تعادل برقرار کنند.
رقابت از سوی سایر مناطق:
در حالی که آسهآن از شرایط فعلی سود می‌برد، مناطق دیگری مانند هند، مکزیک و حتی خاورمیانه (برای مثال عربستان سعودی و عمان) نیز در حال جذب تولیدکنندگانی هستند که به دنبال تنوع‌بخشی به زنجیره تأمین خود خارج از چین هستند. کشورهای آسهآن باید برتری خود در زمینه هزینه و بهره‌وری را حفظ کنند تا در این رقابت باقی بمانند.
۵. پیامدهای بلندمدت برای چشم‌انداز تولید در منطقه آسهآن
معافیت‌های تعرفه‌ای می‌تواند جرقه‌ای برای ایجاد یک تغییر ساختاری در چشم‌انداز تولید در جنوب‌شرقی آسیا باشد؛ تغییری که آثار بلندمدتی به همراه خواهد داشت:
ظهور به عنوان یک قطب جهانی در صنعت الکترونیک:
با تقویت نقش آسهآن در زنجیره تأمین جهانی الکترونیک، این معافیت‌ها می‌توانند منطقه را به یک بازیگر کلیدی تبدیل کنند؛ جایگاهی که حتی توان رقابت با سلطه تاریخی چین را دارد. سرمایه‌گذاری در کارخانه‌های تولید نیمه‌هادی، مراکز آزمون و تحقیق و توسعه، موجب ارتقاء فناوری در سراسر منطقه خواهد شد.
رشد اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی:
گسترش بخش الکترونیک، اشتغال‌زایی کرده و تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو آسهآن را افزایش می‌دهد. برای نمونه، دگرگونی ویتنام به عنوان یک قدرت نوظهور در صنعت الکترونیک، شرکت‌های بزرگی را به خود جذب کرده و ادامه این روند می‌تواند نفوذ اقتصادی آن را افزایش دهد.
لزوم تنوع‌بخشی:
برای جلوگیری از وابستگی بیش از حد به بازار ایالات متحده، کشورهای عضو آسهآن باید بازارهای صادراتی خود را متنوع سازند و تجارت درون‌منطقه‌ای را تقویت کنند. افزایش تجارت چین با آسهآن – که از سال ۲۰۱۹ بزرگ‌ترین شریک تجاری این منطقه بوده – فرصت‌هایی برای مقابله با نوسانات سیاستی آمریکا فراهم می‌کند.
نیاز به اصلاحات زیرساختی و سیاستی:
برای تداوم رشد، دولت‌های منطقه باید در زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کرده، قوانین و مقررات را ساده‌سازی کرده و مهارت‌های نیروی کار را ارتقاء دهند. ایجاد مناطق آزاد تجاری، مشوق‌های مالیاتی و توافق‌نامه‌های تجاری از جمله اقداماتی هستند که برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی حیاتی خواهند بود.
ذی‌نفعان و مزایای معافیت‌های تعرفه‌ای
این تصمیم برای غول‌های فناوری جهانی مانند اپل، اچ‌پی و دل سودمند است؛ شرکت‌هایی که سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در زنجیره تأمین جنوب شرق آسیا دارند. برای تولیدکنندگان عضو آسهآن، معافیت‌های تعرفه‌ای موجب تقویت صنعتی می‌شود که پیش از این نیز در حال رشد بود. سرمایه‌گذاری‌های هدفمند در حوزه‌هایی مانند ساخت نیمه‌هادی‌ها، تأسیسات آزمایش تراشه و مراکز تحقیق و توسعه، کشورهای آسهآن را در مسیر رشد بلندمدت و رقابت‌پذیری در زنجیره‌های تأمین جهانی قرار می‌دهد، و این معافیت‌ها همچون نیروی محرکه‌ای برای رشد پایدار در بازار جهانی در حال تحول عمل می‌کنند.
گسترش و رشد در جنوب شرق آسیا
تأثیر این تغییر سیاست به‌وضوح در گسترش‌های عمده در منطقه دیده می‌شود. به‌طور خاص، شرکت فاکسکان در سال ۲۰۲۴ از تأسیس کارخانه مونتاژ الکترونیک با سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیون دلاری در استان باک گیانگ ویتنام خبر داد. این واحد تولیدی با هدف تقویت زنجیره تأمین جهانی اپل، بیش از ۵۰۰۰ نفر را به کار خواهد گرفت. در همین حال، مالزی همچنان جایگاه خود را به عنوان قدرتی در صنعت نیمه‌هادی حفظ کرده است و به‌ویژه در فرآیندهای مونتاژ و آزمایش تخصص دارد. در سال ۲۰۲۴، محصولات الکترونیک و الکتریکی ۳۹.۹ درصد از کل صادرات مالزی را تشکیل دادند که نشان‌دهنده اهمیت بالای این بخش است. این تحولات، چشم‌انداز روشنی برای رشد کشورهای جنوب شرق آسیا در عرصه تولیدات فناورانه ترسیم می‌کنند.
فرصت استراتژیک برای جنوب شرق آسیا
معافیت‌های تعرفه‌ای ایالات متحده بر محصولات الکترونیکی، فرصتی استراتژیک برای جنوب شرق آسیا فراهم کرده تا موقعیت خود را به عنوان قطب تولید جهانی، به‌ویژه در حوزه نیمه‌هادی‌ها، گوشی‌های هوشمند و رایانه‌ها تثبیت کند. کشورهایی مانند ویتنام، مالزی و سنگاپور بیشترین بهره را از این سیاست خواهند برد؛ چراکه افزایش صادرات، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تنوع‌بخشی به زنجیره تأمین خارج از چین را در پی خواهد داشت. با این حال، چالش‌هایی نیز وجود دارد؛ از جمله تعرفه‌های بالا بر کالاهای غیرمعاف، محدودیت‌های ظرفیت تولید، و عدم قطعیت در سیاست‌های آینده آمریکا. برای بهره‌برداری کامل از این فرصت، کشورهای آسهآن باید از طریق سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، تدوین راهبردهای تجاری متنوع و آمادگی در برابر تعرفه‌های احتمالی آینده، تاب‌آوری خود را افزایش دهند. این معافیت‌ها نقطه عطفی برای صنعت الکترونیک آسهآن به شمار می‌روند و می‌توانند سیمای تولید منطقه را برای دهه‌های آینده دگرگون سازند.
